Prawa osoby z niepełnosprawnością w postępowaniu przed komisją – co wolno, a czego nie wolno komisji?

Wizyta przed komisją orzekającą o niepełnosprawności bywa dla większości osób doświadczeniem stresującym, a nawet upokarzającym. Niezależnie od tego, czy jest to Twoje pierwsze orzeczenie, czy kolejne przedłużenie, możesz mieć poczucie braku wpływu, niepewności co do swoich praw, a czasem – niesprawiedliwości. 

Tymczasem komisja orzekająca, choć posiada istotną władzę administracyjną, nie może działać dowolnie. Zarówno ustawa o rehabilitacji, jak i Kodeks postępowania administracyjnego, gwarantują stronie postępowania szereg praw – w tym prawo do informacji, udziału, sprzeciwu czy poszanowania godności. Oto, co warto wiedzieć, by czuć się pewnie i świadomie podczas posiedzenia komisji.

Masz prawo do informacji – od początku do końca

Komisja ma obowiązek poinformować Cię:

• o wszczęciu postępowania (na podstawie Twojego wniosku),
• o miejscu i terminie posiedzenia,
• o dokumentach, które będą brane pod uwagę,
• o możliwości bycia reprezentowanym przez pełnomocnika. 

Po zakończeniu postępowania masz również prawo do:

• otrzymania orzeczenia na piśmie,
• uzyskania uzasadnienia orzeczenia – zarówno na poziomie powiatowym, jak i wojewódzkim,
  złożenia odwołania do sądu administracyjnego, jeśli nie zgadzasz się z rozstrzygnięciem.

Nie musisz być ekspertem w dziedzinie prawa – komisja ma obowiązek tłumaczyć Ci przebieg postępowania w sposób zrozumiały. Jeżeli czujesz się zagubiony, możesz zadawać pytania i prosić o wyjaśnienia.

Masz prawo do obecności opiekuna lub pełnomocnika

Nie każda osoba z niepełnosprawnością czuje się komfortowo w oficjalnej, stresującej atmosferze. Nie każdy też potrafi samodzielnie przedstawić złożoną historię choroby. Dlatego przepisy dopuszczają, aby w postępowaniu przed komisją towarzyszyła Ci inna osoba:

• opiekun prawny lub faktyczny,
• członek rodziny,
• asystent osoby z niepełnosprawnością,
• pełnomocnik, w tym prawnik. 

Komisja nie ma prawa zakazać obecności osoby towarzyszącej, chyba że jej zachowanie zakłóca przebieg posiedzenia (co w praktyce niemal się nie zdarza). To ważne zwłaszcza dla rodziców dzieci z niepełnosprawnością, osób z zaburzeniami psychicznymi, osób niesłyszących, niemówiących, z trudnościami poznawczymi.

Masz prawo mówić, przedstawiać swój stan i być wysłuchanym

Chociaż komisja bazuje na dokumentacji medycznej, Twoje słowo także ma znaczenie. Masz pełne prawo:

• opisać swoje codzienne funkcjonowanie,
• wskazać, jak choroba wpływa na życie zawodowe, rodzinne, społeczne,
• mówić o trudnościach, których nie widać „na papierze”,
• uzupełnić informacje zawarte w dokumentacji. 

Komisja nie może Ci przerywać, unikać odpowiedzi na pytania ani deprecjonować Twoich odczuć. Jeżeli masz wrażenie, że nie jesteś słuchany, warto to zasygnalizować na piśmie – już podczas posiedzenia albo w odwołaniu. 

Masz prawo do szacunku i ochrony godności osobistej

To kluczowa zasada, często pomijana w praktyce. Komisja, jako organ publiczny, ma obowiązek:

• unikać komentarzy oceniających,
• zachowywać neutralność i uprzejmość,
• odnosić się do Ciebie z godnością – niezależnie od wyglądu, sposobu mówienia, stopnia sprawności czy statusu społecznego.  

Niestety, niejednokrotnie osoby orzekane skarżą się na lekceważenie, poniżające uwagi, a nawet kpiny. To są naruszenia Twoich podstawowych praw. Nie musisz tego znosić w milczeniu – możesz złożyć skargę do przewodniczącego komisji, a także wykorzystać takie zachowania jako argument w odwołaniu.

Masz prawo odmówić badania fizykalnego, które narusza Twoją intymność

Komisja może przeprowadzić podstawowe badanie lekarskie, ale tylko wtedy, gdy jest to:

• niezbędne do oceny funkcjonowania,
• uzasadnione dokumentacją,
• przeprowadzone z poszanowaniem prywatności i za zgodą osoby badanej. 

Nie musisz rozbierać się do bielizny, jeśli nie ma ku temu uzasadnienia. Nie musisz też zgadzać się na obecność innych osób (np. stażystów), jeśli nie wyraziłeś zgody. W przypadku dzieci lub kobiet komisja powinna zapewnić warunki szczególnej dyskrecji. 

Jeśli odmówisz badania, nie może to być automatyczną podstawą do wydania niekorzystnego orzeczenia – komisja musi uwzględnić zgromadzoną dokumentację medyczną.

Masz prawo do zapoznania się z materiałem dowodowym

Masz pełne prawo wiedzieć:

• jakie dokumenty znajdują się w aktach sprawy,
  
• jakie stanowisko zajmuje lekarz orzecznik,
  
• czy komisja bierze pod uwagę tylko Twoją dokumentację, czy też inne źródła informacji. 

Możesz wnieść o uzupełnienie dokumentacji, załączenie nowych dowodów lub wyjaśnienie rozbieżności. Komisja nie może pomijać istotnych dokumentów, np. orzeczeń lekarskich, opinii specjalistycznych, wyników badań funkcjonalnych. Jeśli to robi – można to skutecznie podważać w odwołaniu.

Masz prawo do nagrywania posiedzenia – pod pewnymi warunkami

W świetle orzecznictwa sądów administracyjnych osoba orzekana może nagrywać przebieg posiedzenia, o ile:

• uprzedzi komisję o tym zamiarze, najlepiej na piśmie,
• nie nagrywa ukrycie (bez wiedzy drugiej strony),
• nagranie służy ochronie jej interesów (np. w odwołaniu). 

Choć komisje często próbują zakazywać nagrywania, powołując się na RODO, przepisy administracyjne nie przewidują takiego zakazu. Uzasadnione nagrywanie – dla celów dowodowych – mieści się w ramach praw strony postępowania.

Masz prawo do uczciwego i rzetelnego postępowania

To może brzmieć ogólnie, ale ma ogromne znaczenie. Masz prawo oczekiwać, że komisja:

• działa bezstronnie i niezależnie,
• opiera się na faktach i dowodach, nie na przypuszczeniach,
• nie stosuje automatyzmów (np. „jeśli masz wykształcenie, to znaczy że jesteś zdolny do pracy”),
• nie ignoruje Twojej dokumentacji,
• nie stosuje szablonowych orzeczeń. 

Masz też prawo do złożenia wyjaśnień na piśmie, jeśli nie udało Ci się wszystkiego powiedzieć ustnie.

Czego komisja nie może robić?

Komisji orzekającej nie wolno m.in.:

• żądać przedstawienia dokumentów, do których nie masz dostępu (np. oryginałów kart informacyjnych ze szpitala),
• ograniczać prawa do udziału osoby towarzyszącej,
• wnioskować o ustalenia, które nie wynikają z przepisów (np. określić, „czy kwalifikujesz się do renty z ZUS” – to nie jest rola komisji PZON),
• z góry zakładać, że niepełnosprawność ustąpiła, jeśli stan zdrowia nie pogorszył się,
• pomijać wpływu schorzeń na życie społeczne, a nie tylko zawodowe. 

A jeśli komisja naruszyła Twoje prawa?

• Złóż odwołanie – do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, w terminie 14 dni.
• Opisz dokładnie, co się wydarzyło, wskazując na zachowania komisji, które uważasz za niewłaściwe lub niezgodne z prawem.
• Dołącz skargę na działanie komisji – może ona zostać zbadana niezależnie od wyniku samego postępowania.
• Zasięgnij porady prawnika – osoby z niepełnosprawnością mogą często skorzystać z nieodpłatnej pomocy prawnej.

Masz prawo, by być traktowany poważnie i z szacunkiem

Postępowanie orzecznicze nie jest uprzejmą przysługą, tylko procedurą administracyjną, w której obowiązują konkretne przepisy i standardy. Masz prawo być dobrze poinformowany, wysłuchany, traktowany godnie i uczciwie.

Nie musisz znać się na przepisach – ale warto znać swoje prawa. Ich świadomość często sprawia, że komisja traktuje Cię z większym szacunkiem. A jeśli mimo to Twoje prawa zostaną naruszone, wiedz, że możesz się odwołać, możesz złożyć skargę i możesz zawalczyć o swoje.

 

Jeśli potrzebujesz pomocy – przygotowuję moich Klientów do postępowania przed komisją, analizuję dokumentację, sporządzam odwołania i interweniuję tam, gdzie zaszły nieprawidłowości. Napisz do mnie – razem zadbamy o to, by Twoje prawa zostały uszanowane.

Jeśli chcesz zgłębić temat bardziej szczegółowo – pobierz e-booka o odwołaniach.