Wielu moich klientów — osób ubiegających się o orzeczenie o niepełnosprawności lub rentę z tytułu niezdolności do pracy – z niepokojem odbiera decyzję komisji orzekającej, w której pojawia się sformułowanie: „całkowicie niezdolny do pracy” albo “częściowo niezdolny do pracy”.
Naturalnie pojawia się pytanie: Czy to oznacza, że nie mogę już pracować, podpisać umowy o pracę albo zlecenia? Czy muszę zrezygnować z jakiejkolwiek aktywności zawodowej?
To bardzo ważne i jednocześnie… złożone zagadnienie. Dlatego dziś – jako prawniczka specjalizująca się w odwołaniach od orzeczeń komisji – odpowiadam na to pytanie w sposób jasny, kompleksowy i oparty o obowiązujące przepisy prawa oraz praktykę orzeczniczą.
Co oznacza orzeczenie o niezdolności do pracy?
Pojęcie „niezdolności do pracy” występuje w kilku różnych kontekstach prawnych i w zależności od instytucji (ZUS, MOPS, PCPR) może mieć różne znaczenie.
W systemie rentowym ZUS:
Zgodnie z art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:
- częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami,
- całkowicie niezdolna do pracy to osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
To nie oznacza, że fizycznie lub prawnie nie wolno takiej osobie pracować. Oznacza jedynie, że w świetle ustawy dana osoba nie może samodzielnie funkcjonować na rynku pracy na równych zasadach jak osoba zdrowa – i z tego tytułu może nabyć prawo do świadczenia (np. renty).
W orzecznictwie o niepełnosprawności:
Orzeczenia komisji ds. orzekania o niepełnosprawności, wydawane do celów pozarentowych (np. ulg, wsparcia, zatrudnienia), przyznają:
- lekki stopień niepełnosprawności – osoba może pracować, ale jej sprawność jest ograniczona,
- umiarkowany stopień niepełnosprawności – możliwa jest praca jedynie w warunkach chronionych lub przy wsparciu,
- znaczny stopień niepełnosprawności – osoba wymaga pomocy w codziennym funkcjonowaniu, w tym także w pracy zawodowej.
W każdym z tych przypadków orzeczenie nie wyklucza możliwości zatrudnienia. Ogranicza jedynie zakres i charakter pracy.
Czy osoba z orzeczeniem o niezdolności do pracy może być zatrudniona?
Tak, może. Ale pod pewnymi warunkami!
1. Brak zakazu podejmowania pracy
Orzeczenie o niezdolności do pracy nie skutkuje prawnym zakazem zatrudnienia. Pracodawca może zatrudnić taką osobę, o ile rodzaj wykonywanej pracy jest zgodny z jej stanem zdrowia.
Wielu ubezpieczonych błędnie uważa, że orzeczenie oznacza całkowity zakaz pracy. Tymczasem prawo nie wyklucza możliwości aktywności zawodowej.
2. Możliwość pracy na różnych podstawach
Osoba posiadająca orzeczenie może być zatrudniona:
- na umowę o pracę, umowę zlecenie lub o dzieło,
- w zakładzie pracy chronionej,
- na otwartym rynku pracy, jeśli stanowisko pracy zostanie dostosowane,
- zdalnie lub w elastycznych godzinach pracy.
W praktyce wiele osób z orzeczeniem podejmuje pracę zawodową – nie tylko z powodów ekonomicznych, ale też psychologicznych i społecznych.
3. Wymagane dostosowanie warunków pracy
Jeżeli orzeczenie zawiera wskazania dotyczące przeciwwskazań zdrowotnych lub konieczności pracy w warunkach chronionych, pracodawca ma obowiązek respektowania tych zaleceń. Niedostosowanie stanowiska do potrzeb pracownika może stanowić naruszenie przepisów prawa pracy i BHP.
Jakie mogą być konsekwencje podjęcia pracy?
Choć prawo nie zabrania podejmowania zatrudnienia przez osoby z orzeczeniem o niezdolności do pracy, konieczne jest zachowanie ostrożności – zwłaszcza, gdy pobierane są świadczenia.
1. Obowiązek zgłoszenia przychodów do ZUS
Osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy mają obowiązek informowania ZUS o osiąganych dochodach. Przekroczenie określonych progów skutkuje:
- zmniejszeniem renty – przy przekroczeniu 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,
- zawieszeniem renty – po przekroczeniu 130% przeciętnego wynagrodzenia.
Progi te ustalane są corocznie i dotyczą przychodu brutto.
2. Możliwość utraty świadczenia
ZUS ma prawo do weryfikacji stanu zdrowia osoby pobierającej rentę. Jeżeli dana osoba podejmuje intensywną pracę zarobkową, może zostać wezwana na kontrolne badanie lekarskie. W przypadku uznania poprawy stanu zdrowia, świadczenie może zostać cofnięte.
3. Zatrudnienie nie odbiera ulg
Osoby z orzeczoną niepełnosprawnością, które podejmują pracę, nadal korzystają z przysługujących im przywilejów, m.in.:
- skróconego czasu pracy (7 godzin dziennie),
- dodatkowego urlopu wypoczynkowego (10 dni rocznie),
- prawa do zwolnienia z PIT w przypadku niektórych dochodów,
- dofinansowań dla pracodawcy z PFRON.
Warunkiem jest posiadanie aktualnego orzeczenia oraz zatrudnienie w zgodzie z przepisami.
Czy można odwołać się od orzeczenia?
Tak, zarówno od orzeczenia ZUS, jak i komisji ds. orzekania o niepełnosprawności przysługuje odwołanie.
- W przypadku ZUS: można złożyć sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS lub odwołać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
- W przypadku orzeczeń o niepełnosprawności: można wnieść odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania.
W obu przypadkach ważne jest dochowanie terminów oraz prawidłowe uzasadnienie, najlepiej poparte dokumentacją medyczną. Warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.
Orzeczenie o niezdolności do pracy nie jest zakazem podejmowania zatrudnienia. Oznacza ono, że w świetle określonych kryteriów zdrowotnych dana osoba nie jest w stanie w pełni samodzielnie funkcjonować na rynku pracy. Nadal jednak może – i często powinna – pozostać aktywna zawodowo.
Zatrudnienie możliwe jest zarówno w warunkach chronionych, jak i na otwartym rynku pracy, o ile jest zgodne z zaleceniami lekarskimi oraz przepisami prawa. Podejmując pracę, należy pamiętać o obowiązkach informacyjnych wobec ZUS oraz ewentualnych skutkach dla otrzymywanych świadczeń.
Potrzebujesz pomocy?
Jeśli:
- otrzymałeś orzeczenie o niezdolności do pracy i nie wiesz, czy możesz pracować,
- chcesz podjąć zatrudnienie, ale boisz się utraty renty,
- zastanawiasz się, czy warto się odwołać od decyzji komisji,
zapraszam do kontaktu!
Pomogę Ci przeanalizować sytuację i dobrać najlepszą drogę działania – zgodną z Twoim interesem i przepisami prawa.