Na pierwszy rzut oka różnice mogą wydawać się kosmetyczne – oba dokumenty potwierdzają przecież, że dana osoba żyje z niepełnosprawnością. Jednak w praktyce prawnej i urzędowej są to dwa zupełnie różne orzeczenia, regulowane odrębnymi przepisami i wydawane w innych okolicznościach. Dla osób ubiegających się o świadczenia, ulgi i wsparcie – zrozumienie tych różnic ma kluczowe znaczenie.
W tym artykule wyjaśnię, kto i kiedy może otrzymać dane orzeczenie, jakie uprawnienia się z nim wiążą i dlaczego tak ważne jest, by nie mylić tych dwóch dokumentów.
Orzeczenie o niepełnosprawności – tylko dla dzieci
Pierwszy rodzaj orzeczenia – orzeczenie o niepełnosprawności – dotyczy dzieci, które nie ukończyły jeszcze 16. roku życia. Wydaje je powiatowy zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności (PZON), czyli ten sam organ, który zajmuje się także osobami dorosłymi. Różnica polega jednak na tym, że u dzieci nie orzeka się tzw. stopnia niepełnosprawności, czyli nie mówi się o tym, czy niepełnosprawność ma charakter lekki, umiarkowany czy znaczny. W orzeczeniu znajduje się po prostu informacja, że dziecko spełnia kryteria do uznania go za osobę niepełnosprawną.
Aby takie orzeczenie mogło zostać wydane, muszą być spełnione określone przesłanki – np. istnienie schorzenia powodującego konieczność opieki, trudności w funkcjonowaniu, potrzeba leczenia, rehabilitacji lub stałej pomocy innych osób. Komisja bierze pod uwagę zarówno sam stan zdrowia, jak i to, w jakim stopniu dziecko wymaga wsparcia w codziennym życiu.
Orzeczenie o niepełnosprawności dziecięcej otwiera dostęp do wielu form wsparcia:
- świadczenia pielęgnacyjnego (dla opiekuna),
- zasiłku pielęgnacyjnego,
- ulgi rehabilitacyjnej w rozliczeniu PIT rodzica,
- turnusów rehabilitacyjnych,
- dofinansowania do sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego,
- legitymacji osoby z niepełnosprawnością (dla dziecka).
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności – dla młodzieży i dorosłych
Z chwilą ukończenia 16. roku życia kończy się ważność orzeczenia o niepełnosprawności dziecięcej. Od tego momentu – jeśli nadal istnieją przesłanki – osoba zainteresowana może ubiegać się o nowe orzeczenie, tym razem o stopniu niepełnosprawności. To orzeczenie również wydaje powiatowy zespół ds. orzekania o niepełnosprawności, jednak zasady orzekania są już inne niż w przypadku dzieci.
W przypadku dorosłych (czyli osób po 16. roku życia) komisja ocenia:
- zdolność do samodzielnej egzystencji,
- zdolność do podjęcia i wykonywania pracy,
- wpływ schorzeń na codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie.
W wyniku tej oceny osoba orzekana może otrzymać orzeczenie z określonym stopniem niepełnosprawności:
- lekki – gdy niepełnosprawność nie ogranicza znacznie funkcjonowania, ale występują trudności,
- umiarkowany – gdy potrzebna jest częściowa pomoc innych osób i ograniczona jest zdolność do pracy,
- znaczny – gdy osoba wymaga stałej opieki i nie jest zdolna do pracy zarobkowej.
Każdy z tych stopni otwiera drogę do innych świadczeń i ulg, a także ma znaczenie np. dla pracodawców, szkół wyższych czy instytucji udzielających wsparcia.
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest podstawą do:
- ubiegania się o rentę socjalną (w przypadku orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy),
- korzystania z ulg komunikacyjnych, podatkowych, karty parkingowej,
- uzyskania legitymacji osoby z niepełnosprawnością,
- korzystania z usług asystenta osobistego, warsztatów terapii zajęciowej, środowiskowych domów samopomocy, itd.
A co z orzeczeniem z ZUS lub KRUS? Czy ono coś zmienia?
To kolejne źródło nieporozumień. Wiele osób posiada orzeczenie o niezdolności do pracy, wydane przez lekarza orzecznika ZUS lub KRUS. Czasem są to orzeczenia o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, a czasem – o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Uwaga: orzeczenia z ZUS czy KRUS dotyczą wyłącznie uprawnień emerytalno-rentowych i nie zastępują orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. To znaczy: osoba może pobierać rentę z ZUS, ale jednocześnie nie mieć prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, ulgi komunikacyjnej czy karty parkingowej – jeśli nie uzyska osobnego orzeczenia z powiatowego zespołu.
Dlatego w praktyce wiele osób posiada dwa orzeczenia jednocześnie – jedno z ZUS (dla celów rentowych), drugie z PZON (dla celów pozarentowych, np. MOPS, PFRON, ulgi, karta parkingowa, szkoła).
Czy trzeba mieć oba orzeczenia?
Nie zawsze – wszystko zależy od potrzeb danej osoby. Jeśli dana osoba nie ubiega się o rentę lub emeryturę, może wystarczyć orzeczenie z PZON. Z kolei jeśli komuś zależy tylko na rencie, ale nie korzysta z ulg i świadczeń socjalnych – wystarczy orzeczenie z ZUS. Jednak w praktyce, szczególnie u osób z większymi ograniczeniami w funkcjonowaniu, najlepiej mieć oba dokumenty, by móc skorzystać z pełnego katalogu przysługujących praw.
Orzeczenie o niepełnosprawności to dokument wydawany dzieciom do 16. roku życia, który stwierdza sam fakt niepełnosprawności i pozwala korzystać z pomocy państwa i samorządów. Po ukończeniu 16 lat można ubiegać się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, które klasyfikuje ograniczenia w funkcjonowaniu jako lekkie, umiarkowane lub znaczne i pozwala na dalsze korzystanie z wielu ulg i świadczeń.
Dodatkowo, orzeczenia rentowe z ZUS czy KRUS mają swoje własne zasady i zastosowania, ale nie zastępują orzeczeń wydawanych przez powiatowe zespoły.
Z punktu widzenia prawa – każde z tych orzeczeń działa na innym polu. W praktyce – dobrze je rozumieć, by skutecznie korzystać ze swoich praw. A w razie wątpliwości, najlepiej skonsultować się z prawnikiem, który pomoże przejść przez procedury i nie pogubić się w formalnościach.
Masz pytania dotyczące orzeczenia? Zastanawiasz się, jakie przysługują Ci uprawnienia lub jak uzyskać konkretne świadczenia? Zapraszam do kontaktu – pomagam osobom z całej Polski.
Jeśli chcesz zgłębić temat bardziej szczegółowo – pobierz e-booka o odwołaniach.